SINONIMLAR IZOHLI LUG‘ATLARIDA SINONIMIK QATORLARNI TUZISH ASOSLARI

Abstract

O‘zbek tilshunosligida hozirgi kunda leksikografik tadqiqotlar va amaliy lug‘atchilikka alohida urg‘u berilmoqda. Xususan, lug‘at tuzish metodikasi bo‘yicha amaliy lingvistik tadqiqotlarning bajarilayotganligi, davlat grantlari asosida maqsadli loyihalarning amalga oshirilayotganligi, buning natijasi o‘laroq, lug‘atlarni takomillashtirishga doir amaliy tavsiyalarning taklif etilayotgani – fikrimiz dalili. So‘zlararo leksik-semantik munosabatlar hamisha tilshunoslikning eng dolzarb masalalaridan hisoblangan. Jumladan, sinonimiya hodisasi o‘zining turli-tumanligi, tarkibiga boshqa hodisalarni qamrab olishi bilan ahamiyatli. Hozirgi kunda yaratilayotgan va dolzarbligi yuqori bo‘lgan sinonimlar izohli  lug‘atlarida sinonimik qatorlarni tuzish mezonlarini ishlab chiqish muhim masalalardan biri bo‘lib kelmoqda. Sinonimik qatorning chegarasini belgilashda bosh so‘zning ahamiyati katta. Shu o‘rinda ta’kidlash lozimki, lug‘aviy paradigmalarning bir qator sifatida namoyon bo‘lishi, har bir qatorning o‘z bosh so‘zi bo‘lishi tabiiy. Bitta leksemaning mazmuniy maydon hosil qiluvchi a’zolari mavjud bo‘lsa, umumiy ma’noga ega bo‘lgan bosh so‘z ham mavjud. Bundan tashqari sinonimik qator a’zolarining joylashish tartibi bo‘yicha ham ayrim mulohazalar keltirib o‘tilgan.