ABDULLA QODIRIY VA JADIDCHILIK HARAKATI
Keywords:
Abdulla Qodiriy, Jadidchilik harakati, Milliy uyg‘onish, O‘tkan kunlar, Mehrobdan chayon, Ma’rifatchilik, Mustamlakachilik, Sovet qatag‘oni, Erkin fikrlash, Milliy o‘zlik.Abstract
Abdulla Qodiriy – o‘zbek milliy uyg‘onish harakatining eng yorqin namoyandalaridan biri bo‘lib, u jadidchilik g‘oyalarini adabiyot orqali xalq ongiga singdirgan ulug‘ siymolardan biridir. Ushbu maqolada Abdulla Qodiriyning jadidchilik harakatidagi o‘rni, uning bu g‘oyalarni qanday targ‘ib qilgani va jadidchilik harakatining Turkiston xalqlari uchun ahamiyati batafsil yoritiladi.
Jadidchilik harakati XIX asr oxiri – XX asr boshlarida Turkistonda shakllangan bo‘lib, uning asosiy maqsadi xalqni ma’rifatli qilish, yangicha fikrlashni rivojlantirish, ilm-fan, san’at va adabiyot orqali mustamlakachilik zulmiga qarshi kurashish edi. Abdulla Qodiriy bu harakatning faol ishtirokchisi sifatida o‘zining romanlari, publitsistik maqolalari va ijtimoiy faoliyati orqali jadidchilik g‘oyalarini ilgari surgan. U milliy o‘zlikni anglash, tarixiy xotirani tiklash va mustaqillik uchun kurashish masalalarini o‘z asarlarining bosh mavzusi sifatida tanlagan.
Qodiriyning "O‘tkan kunlar", "Mehrobdan chayon" kabi romanlari orqali jadidchilik mafkurasi o‘zbek xalqiga yaqin bo‘lgan badiiy shaklda ifodalangan. Uning asarlarida mustamlakachilik siyosati tanqid qilinib, xalqning o‘z madaniyati, dini, tili va tarixiga hurmat bilan qarashi muhimligi ta’kidlangan. Shuningdek, adibning faoliyati Turkistondagi jadid gazetalarida chop etilgan maqolalar bilan ham bog‘liq bo‘lib, u matbuot orqali ham xalqni uyg‘otishga intilgan.
Biroq, sovet tuzumi jadidchilik harakatini o‘z manfaatlariga tahdid deb bilib, uning namoyandalarini qatag‘on qildi. 1937-yilda Abdulla Qodiriy ham "xalq dushmani" sifatida ayblanib, qatl etildi. Uning o‘limi jadidchilik harakatining fojiali yakunini belgilagan bo‘lsa-da, uning g‘oyalari bugungi kungacha yashab kelmoqda.
Maqolada shuningdek, jadidchilik harakatining hozirgi zamonda ahamiyati va Qodiriy merosining yosh avlod tarbiyasidagi o‘rni haqida ham fikr yuritiladi. Jadidchilikning asosiy maqsadi – xalqning ongini yuksaltirish, ilm-fanni rivojlantirish, adolat va haqiqat yo‘lida kurashish edi va bu g‘oyalar bugungi kun uchun ham dolzarb hisoblanadi.
Abdulla Qodiriy va jadidchilik harakatining o‘zaro bog‘liqligi nafaqat tarixiy, balki madaniy va siyosiy jihatdan ham chuqur ahamiyatga ega. Uning ijodi jadidchilik ruhini zamonaviy yoshlar orasida targ‘ib qilishda muhim o‘rin tutadi. Shu bois, Qodiriy asarlarini o‘rganish va jadidchilik harakatining g‘oyalari asosida bugungi kunda milliy taraqqiyot yo‘lida harakat qilish muhim ahamiyat kasb etadi.
Ushbu maqola Abdulla Qodiriyning jadidchilik harakatidagi o‘rni, uning ijodining milliy ong va madaniyat shakllanishiga ta’siri, shuningdek, bugungi kunda jadidchilik g‘oyalarining dolzarbligi kabi masalalarni chuqur o‘rganish va tahlil qilishga xizmat qiladi.
Downloads
References
Qodiriy A. (1970). O‘tkan kunlar. – Toshkent: G‘afur G‘ulom nomidagi nashriyot.
Qodiriy A. (1959). Mehrobdan chayon. – Toshkent: Sharq nashriyoti.
Mirzaev M. (1999). Abdulla Qodiriy va jadidchilik harakati. – Toshkent: Yangi asr avlodi.
Karimov I. (1992). O‘zbek adabiyoti va madaniyati tarixi. – Toshkent: O‘zbekiston nashriyoti.
Usmonov S. (2006). XX asr o‘zbek adabiyoti va jadidchilik harakati. – Toshkent: Ma’naviyat nashriyoti.
Abdullayev A. (2015). O‘zbek jadidlari va ularning ma’naviy merosi. – Toshkent: O‘zbekiston kitob nashriyoti.
Asqarov A. (2003). Jadidchilik va milliy uyg‘onish harakati. – Toshkent: Adabiyot nashriyoti.
Matyoqubov O. (2011). Abdulla Qodiriy ijodiy merosi va uning bugungi ahamiyati. – Toshkent: Fan va texnologiya nashriyoti
www.ozodlik.org – Abdulla Qodiriy va jadidchilik harakati haqida maqolalar.
www.kutubxona.uz – Abdulla Qodiriy asarlari va u haqidagi ilmiy izlanishlar.
www.tilvaadabiyot.uz – Qodiriy va jadidchilik harakatining adabiy jarayondagi o‘rni.
