ЎЗБЕК ТИЛИДА СИНТАКТИК СИНОНИМЛАР ҲОСИЛ БЎЛИШИНИНГ КОГНИТИВ МОДЕЛЛАРИ

Authors

  • Насиба Сайидахамадовна Сайидмахамадовна Филология фанлари номзоди, доцент Ўзбек ва хорижий тиллар кафедраси Ўзбекистон халқаро ислом академияси Тошкент, Ўзбекистон Author

Keywords:

когнитив ёндашув, шахс омили, синонимларда деқиниция ҳодисаси, синтактик синонимлар ҳосил бўлишининг когнирив модели, трансформацион модел, фокус ёки акцентуал модел, тил иқтисоди модели, корпус лингвистикавси модели.

Abstract

Сўнгги йилларда замонавий когнитив тилшуносликда тил номинацияларида шахснинг ролига катта эътибор қаратилмоқда. Синонимия муаммоси бўйича мавжуд катта ҳажмдаги ишларнинг яратилганига қарамай, ҳозиргача систем-структур тилшунослик маъно яқинлигига аниқ таъриф бера олмади. Шу боис, синонимия муаммосини соф назарий жиҳатдан анъанавий равишда кўриб чиқиш, синонимлар функционаллашининг умумий қонуниятларини ишлаб чиқиш, масалан, синонимларнинг турларини ёки дефиниция ҳодисасини аниқлаш билан боғлиқ бўлиб, кўплаб саволларни жавобсиз қолдирди. Юқоридагилардан келиб чиқиб, мазкур мақолада ўзбек тилида синоним вариантларни яратишда шахс омилининг роли биринчи планга чиқарилган ҳолда ўрганилишига алоҳида эътибор қаратилди ҳамда ўзбек тилида синтактик синонимлар ҳосил бўлишининг когнитив моделларини кўрсатишга ҳаракат қилинди.

Downloads

Download data is not yet available.

References

Акбаров С. Сабаб-натижа муносабатини ифодаловчи сўз бирикмаларнинг синтаксис синонимикаси масаласи. Тилшунослик масалалари. – Тошкент: Фан, 1970. – С. 63-73.

Асқарова М. А. Эргашган қўшма гапларнинг синтактик синонимикаси масаласига доир: “Илмий асарлар” 42-том, I-китоб. Тилшунослик масалалари. – Тошкент: ТошДПИ, 1968. – С. 3-21

Ахмедова О.Д. Синтаксическая синонимичность и структурные особенности некоторых подчинительных конструкций узбекского языка, передающих русские предглагольные придаточные дополнительные предложения: Дисс. ...д-ра филол. наук. – М., 1968. – С.225.

Бердиалиев А. Семантико-сигнификативная прагматика и синтагматические отношение в конструкциях сложноподчененного предложения узбекского литературного языка: Дисс. ...д-ра филол. наук. – Ташкент, 1989. – С.281.

Маҳмудов Н. Ўзбек тилидаги содда гапларда семантик-синтактик асимметрия. – Тошкент: Ўқитувчи, 1984. – 148 б.

Сайфуллаева Р. Синонимия повествовательных предложений в современном узбекском языке. Автореф. дисс. ...канд. фил. наук. –Ташкент, 1982. –С. 25.

Bu haqda qarang: Сайидирахимова Н.С, Синтактик синонимларнинг лингвистик хусусиятлари (когнитив аспект) // American journal of education and learning. Issn: 2996-5128 (online) | Researchbib (if) = 9.918 Impact factor olume-3| Issue-1| 2025 Published: |30-01-2025|. -P. 205-210.

Sayidiraximova N.S. Kognitiv lingvistika masalasiga doir / O‘zMU xabarlari. -Toshkent, -№1/3 son, 2017. -B. 341-344.

Сайидирахимова Н.С. Тилнинг концептуал морфологик ифода плани (когнитив аспект) //Филологические науки: состояние, перспективы, новые парадигмы исследований // II Международная научная конференция, посвяўённая 100-летию образования Республики Башкортостан и 110-летию созданий Башкирского государственного университета. Том 1. – Уфа, 12-13 декабря, 2019. –Уфа, РИС БашГУ. -Б.154-163.

Sayidiraximova N.S. Kognitiv sinonimlar tushunchasiga doir // O‘zbek tili: kecha va buguni. Respublika ilmiy-amaliy anjumani materiallari to‘plami. –Toshkent, 2021. -B. 85-88.

Sayidiraximova N.S. Kognitiv tilshunoslikda “tushuncha” va “konsept”, ularni tahlil qilish usullari / O‘zbekistonda xorijiy tillar, Fledu.uz. -Toshkent, 2022. -№2. (43). -B.93-102.

Ҳожиев А. Ўзбек тили синонимларининг изоҳли луғати. – Т, 1974. – 307 б.

Yusupova, D. A., qizi Sirojiddinova, S. Z., & qizi Ruzimatova, M. S. (2024). INVESTIGATION OF ELECTRICAL AND STRAIN-RESISTIVE PROPERTIES OF FILM-BASED SENSITIVE ELEMENTS FROM BISMUTH-ANTIMONY TELLURIDES. Bulletin news in New Science Society International Scientific Journal, 1(6), 224-231.

Yusupova, D. A., & To‘lqinboyeva, M. (2024). Fizika O’qitish Jarayonlarni Modellashtirish Imkoniyatini Beruvchi Pedagogik Dasturiy Vositalar Tahlili. Miasto Przyszłości, 48, 67-75.

Onarkulov, K., Yusupova, D., & Sirojiddinova, S. (2024, March). Representation of the boundary of crystals and determination of intergranular surface conductivities in polycrystalline semiconductors. In AIP Conference Proceedings (Vol. 3045, No. 1). AIP Publishing.

Yusupova, D. A., & Sirojiddinova, S. Z. (2024). LISSAJU FIGURALARINI MATHCAD TIZIMIDAN FOYDALANIB QURISH. SCHOLAR, 2(3), 67-73.

Sarkisova, V., Yusupova, D., Shernazarov, F., & Rehman, H. (2023). BACTERIAL CYSTITIS. Science and innovation, 2(D11), 354-360.

Igamberdiev, K. T., Onarkulov, K. E., Rasulov, R. T., & Yusupova, D. A. A new design of a semiconductor pressure transducer based on tensosensitive films of bismuth-antimony telluride, which provides a temperature compensation for the entire device structure, is proposed. The technical data of the tensometric transducer proposed for measuring the pressure of liquids and gases are presented.

Aliyev, I., Muxammadiyev, M., Dodobayev, Y., Abduraxmonov, S., Yuldashev, M., Karimov, S., ... & Qo'chqarov, A. (2022). All sciences. No6, 2022. International Scientific Journal. Litres.

Юсупова, Д. А., & Фозилова, М. Д. Қ. (2021). ОСНОВНЫЕ ХАРАКТЕРИСТИКИ И ОСОБЕННОСТИ ПОЛУПРОВОДНИКОВЫХ ПЛЕНОЧНЫХ ТЕНЗОРЕЗИСТИВНЫХ ПРЕОБРАЗОВАТЕЛЕЙ. Scientific progress, 2(1), 441-447.

Yusupova, D. A., & Tadjiboyeva, X. B. Q. (2021). KO’P KOMPONENTLI BIRIKMALARDAN YARIM O ‘TKAZGICHLI SEZGIR ELEMENTLARNI OLISH METODIKASI. Scientific progress, 2(1), 247-251.

Downloads

Published

2025-04-01