MIYA METABOLIZMI
Keywords:
Miya metabolizmi, glyukoza metabolizmi, mitoxondrial funksiyalar, neyrodegenerativ kasalliklar, gipoglikemiya, oksidlovchi stress, keton jismlari, energetik metabolizm, nevrologik kasalliklar, metabolik disfunksiya.Abstract
Miya metabolizmi inson tanasining eng murakkab va energetik jihatdan talabchan tizimlaridan biri bo‘lib, uning asosiy substrati glyukoza hisoblanadi. Glyukozaning qon-miya to‘sig‘idan maxsus transport oqsillari orqali hujayralarga kirib, glikoliz, mitoxondrial oksidlanish va pentozofosfat yo‘li kabi biokimyoviy jarayonlar orqali energiyaga aylanishi miyaning normal faoliyati uchun zarurdir. Astrositlar va neyronlar o‘rtasidagi laktat shuttle mexanizmi miyaning metabolik plastisitetini ta’minlab, energiya ta’minotida muhim rol o‘ynaydi. Bundan tashqari, keton jismlari ochlik yoki ketogenik dieta sharoitida muqobil energiya manbai sifatida faol ishlatiladi. Miya metabolizmining buzilishi gipoglikemiya, mitoxondrial disfunksiya, oksidlovchi stress, neyrodegenerativ kasalliklar (Altsgeymer, Parkinson), epilepsiya va boshqa ko‘plab patologik holatlarning rivojlanishiga sabab bo‘ladi. Ushbu maqolada miya metabolizmining asosiy biokimyoviy yo‘llari, substratlari, shuningdek, uning kasalliklardagi roli va klinik ahamiyati batafsil tahlil qilinadi. Mazkur tahlillar zamonaviy nevrobiologiya va tibbiyotda miya energiyasining muhimligini yanada chuqurroq anglashga hamda kasalliklarni oldini olish va davolashda yangi yondashuvlarni ishlab chiqishga yordam beradi.
Downloads
References
Magistretti PJ, Allaman I. A cellular perspective on brain energy metabolism and functional imaging. Neuron. 2015;86(4):883–901.
Harris JJ, Jolivet R, Attwell D. Synaptic energy use and supply. Neuron. 2012;75(5):762–777.
Bélanger M, Allaman I, Magistretti PJ. Brain energy metabolism: focus on astrocyte–neuron metabolic cooperation. Cell Metab. 2011;14(6):724–738.
Dienel GA. Brain glucose metabolism: integration of energetics with function. Physiol Rev. 2019;99(1):949–1045.
Mattson MP, Gleichmann M, Cheng A. Mitochondria in neuroplasticity and neurological disorders. Neuron. 2008;60(5):748–766.
Cunnane SC, Courchesne-Loyer A, St-Pierre V, et al. Can ketones compensate for deteriorating brain glucose uptake during aging? Implications for the risk and treatment of Alzheimer’s disease. Ann N Y Acad Sci. 2016;1367(1):12–20.
Petroff OA. GABA and glutamate in the human brain. Neuroscientist. 2002;8(6):562–573.
Sokoloff L. Energetics of functional activation in neural tissues. Neurochem Res. 1999;24(2):321–329.
McKenna MC. Glutamate pays the bill in the energy economy of the brain. Trends Neurosci. 2007;30(10):507–510.
Nicholls DG, Ferguson SJ. Bioenergetics. 4th ed. London: Academic Press; 2013.